Wizja różowych pluszaków rządzi

Żeby nie było, że prawie zawsze jestem na „nie”, podobała mi się - współczesna litania, która "wyszła"  spod klawisza, albo nawet całej klawiatury Martyny Wawrzyniak - do świętej Rity, odwiecznej specjalistki od spraw trudnych i beznadziejnych. (Podobnie w „słusznym gniewie” wymierzonym przeciwko „katolskiej” tradycji, pisywałem na początku liceum). Napisy tego tekstu „rzucone” o ścianę kończą tę sztukę. Propozycję, której… spokojnie mogłoby nie być. Bo ta litania to jednak o wiele za mało.

Jest w „necie” taki mem  – po jednej stronie mamy kobietę, która zachwiała „patriarchalnym” światem - Marię Cure Skłodowską (dostała dwukrotnie nagrodę nobla, za m.in. odkrycie dwóch nowych pierwiastków – radu i polonu). Z drugiej - mamy rysunek ukazujący Marysię Jakąśtam z 2020 roku, która odkryła w wieku około 30 lat, że… ma waginę i postanowiła podzielić się swoją wiedzą (czyli pokazać) w czasie publicznej manifestacji przeciw „faszyzmowi”. To ta druga postać skłoniła do napisania tekstu Martynę Wawrzyniak, a Remigiusz Brzyk to wyreżyserował w kieleckim Teatrze Żeromskiego. Rzecz ma tytuł „Schwarz-charakterki”. (To deminutivum - osłabia wymowę tego dzieła, czy nie osłabia?).

Obydwoje uważają, że właśnie powiedzieli o feminizmie coś ważnego i nowego. Nawet reżyser tuż po spektaklu gratulował dyrektorowi kieleckiej sceny Michałowi Kotańskiemu „odwagi” za to, że pozwolił zrealizować ten projekt w „Żeromskim”. A dramaturżka dopowiedziała już sama, bez pomocy aktorek - drugi i pewnie nie ostatni akt swego dzieła. Jednak, czym dłużej i żarliwiej mówiła, tym wokół robiło się przestronniej. Ubywało chętnych do udziału w popremierowym bełkot-bankiecie.

Teraz peryfraza. Kiedyś bywało, że teatr zmieniał poglądy, pokazywał świat, z którego widz z istnienia nie zdawał sobie sprawy, a tekst dramatu proponował nowy język, zwroty, które wchodziły do kanonu tego powszechnego.

Dziś tzw. teatr krytyczny, który reprezentuje wspomniana już para,  jest tylko częścią zorkiestrowanej narracji. Zadaniem takiego teatru jest „goebelsowskie” konsolidowanie wciąż tego samego przekazu o „wykluczonych” i ich oprawcach (tym razem wykluczone są kobiety, które moim zdaniem w tym przypadku… nie mają pomysłu na swoje życie, za to autorzy sztuki uważają, że to skutek „patriarchalnego” formatowania). A tekst jest wypisem z wpisów pochodzących z portali społecznościowych, autorów o niezbyt lotnych umysłach. Ktoś tych ludzi wyraźnie i brutalnie „wykluczył” także z bibliotek. Takich wypisów z wpisów dokonała właśnie także Martyna Wawrzyniak (nie pierwsza i na pewno nie ostatnia).

Ze sceny padają potoki słów (fundamentem tego jest roz-spójnik „że”), widz nie usypia tylko dlatego, że od czasu do czasu pięć aktorek i jeden aktor obecni na scenie – przerywają drzemkę histerycznie wykrzyczanymi do widza... oklepanymi wulgaryzmami. I wtedy wiemy, że mamy także do czynienia z komedią – bo realizatorzy sztuki i ich znajomi  wybuchają w takich miejscach szalonym śmiechem, a natomiast reszta widowni zastanawia się w milczeniu – co ja tutaj robię?

Jakich to dramatów doświadczają współczesne już nie młode (ładne też nie) dziewczyny? Największym wydaje się brak pieniędzy (ten jeb… kapitalizm nie chce się dzielić z tymi, którzy… nic nie robią). Dlatego jedna z bohaterek przeżywa dramat (w sumie „ciała”) - za ostatnie zmiętolone 20 złotych musi kupić sobie najtańsze fajki. Inna (a może ta sama?) – musi wciągnąć do windy zaadresowaną do niej paczkę i złośliwie nie wpuszcza do kabiny staruszki. A najbardziej powinna sobie ta „młoda” nawrzucać, za to że nie namówiła seniorki do poddania się eutanazji, bo przecież tacy ludzie tylko produkują niepotrzebnie co2 (a planeta przecież wyje z rozpaczy i woła o pomoc, i jak teraz jej nie uratujemy, to… dopiero następnym razem) i te babcie jeszcze na dokładkę hodują mięsożerne koty. Czy nie trzeba opiekować się tylko tymi pluszowymi?

I nadszedł w końcu jeden moment, kiedy wydawało mi się, że COŚ się na scenie wydarzy! Lecz zanim o tym, opowiem inną historię.

Jako jeden z ostatnich roczników w PRL trafiłem, chociaż nie chciałem, do wojska. Kiedyś z grupą żołnierzy zawodowych wieczorem wiedliśmy „wieczorne Polaków rozmowy” koło nieistniejącego już basenu na Stadionie w Kielcach. To wówczas nie żyjący już chorąży M. w pewnym momencie stanął w pełnym umundurowaniu na startowym słupku, wyprostował nad głową obie ręce i… skoczył! Na tzw. główkę! Oczywiście w akcie protestu przeciwko tyrani komunistycznego państwa. Mniej romantyczna wersja mówi, że chorąży lubiejący wypić, w alkoholowym amoku nie zauważył, że mimo sezonu, w basenie nie było jednak wody. Chorąży stał się legendą! Bohaterem „sprzeciwu”! W aureoli glorii odwiedzał licznych znajomych. Wszędzie witano go owacyjnie i przez kilka miesięcy z powodu zagipsowanych po pachy rąk, musieliśmy podawać kolejne kieliszki alkoholu wprost do chorążowych ust.

Taka sama szansa stała właśnie przed Anną Antoniewicz, która kreowała jedną z postaci dramatu, albo prościej była nią na scenie. W kostiumie pływackim, stanęła na słupku startowym ustawionym blisko pierwszych rzędów. Przymierza się… długo… Gada…. Dalej gada… Widać zewnętrznie konflikt wewnętrzny… Rośnie napięcie! W końcu… skacze! Jednak niestety… bezpiecznie… na nogi… Później znowu próbuje! Myślę sobie w ów czas: „K…. - dziewczyno zrób coś, k… dla kobiecej sprawy! Będziesz k… legendą feministycznego, krytycznego teatru!”. A ta znowu jeb… na nogi… A na koniec końców miękko ląduje na ogromnym  posłaniu zrobionym z pluszowych małych misiów, kotków i piesków (głównie różowych), niczym na kole ratunkowym. Miał być dramat, skok w nieznane, ostateczne, nieopisywalne, niewygadywalne - a są kolejne życia… Jak u pluszowego kota.

I już moje „na koniec”. O czym Wawrzyniak i Brzyk nie zrobią sztuki? Właśnie trzy amerykańskie lekkoatletki złożyły (czytaj: w końcu ktoś się odważył) pozew przeciwko konkurentkom (?) transpłciowym zawodniczkom (mowa, to czy „niemowa” „nienawiści?). „Zdaniem młodych sportsmenek jest niesprawiedliwe, że rywalizują razem z takimi osobami w kategoriach kobiecych” – donoszą ostrożnie media, na razie głównie te „faszystowskie”. Dramaturżka i reżyser jednak nie zrobią sztuki o rozpaczy tych dziewczyn, które zamiast eksperymentować z wibratorem i filmami porno jak bohaterki sztuki, zap….ły kilkanaście lat, trzy razy dziennie na treningach, traciły zdrowie, czas i pieniądze i etc. - po to tylko, żeby na olimpiadzie (bywa, że się ma taką tylko jedną szansę w życiu), przegrać z kimś kto zadeklarował się jako kobieta. Bo po co, prawda?

Niewątpliwie jedno jest pewne – osoby transpłciowe, mówiąc językiem spektaklu – rozp…  współczesny feminizm od środka, niezależnie czy teatr zauważy problem, czy będzie milczał.

Krzysztof Sowiński

W komediowej konwencji

Teatr „TeTaTet” nadal realizuje projekt sceny rozrywkowej, której tak bardzo brakuje zapewne nie tylko w Kielcach, od czasu kiedy aż tak wiele scen opłacanych z pieniędzy podatników przejęli aktywiści polityczni i rezonują z nich napastliwe dialektyki proste „jak cepy”, opakowane w nowoczesne technologie.

 Tym razem „TeTaTet” zaprezentował komedię z kwantyfikatorem „małżeńska”, zatytułowaną "Prawda". Widzom spodobała się i ta propozycja, która ma tradycyjny początek i koniec, a nawet środek – jest oparta na niespodziewanych zwrotach akcji, zabawnych dialogach.

Wyreżyserowali ją Mirosław Bieliński i Dawid Żłobiński. W spektaklu towarzyszą im ich żony Teresa Bielińska i Beata Pszeniczna. Widz może z rozbawieniem i nostalgią oglądać komediowe wyczyny tych dwóch par małżeńskich – aktorów znanych, lubianych i nagradzanych od wielu lat w Kielcach. Powiało „klasyką” na wysokim poziomie. Bo pointa wydarzeń opartych na związku z rzeczywistością jest osadzona w dobrze znanej komediowej konwencji.

Autorem sztuki jest 41 letni Florian Zeller, francuski prozaik i dramatopisarz, o którym  „The Times” – napisał, że mamy do czynienia z  "the most exciting playwright of our time". "Prawda" od 2011 roku cieszy się nadzwyczajnym powodzeniem tak we Francji, jak i Wielkiej Brytanii, a od kilku sezonów także w Polsce.

Na czym polega fenomen tej sztuki? Po pierwsze ta jednoaktówka jest sprawnie napisana, według tradycyjnych sprawdzonych wzorców realistycznych dramatów – ma wyraźnie zarysowanych bohaterów, oparta jest na związkach przyczynowo-skutkowych, ma świetnie skonstruowane dialogi, jej tematyka dotyczy odwiecznej, uniwersalnej w naszym kręgu kulturowym problematyki  relacji małżeńskich – prawdy i kłamstwa. Ten krąg wciąż zbiera cięgi „za faszyzm”, za „etnocentryzm”, „patriarchalizm” i za wszystkie plagi tego świata. Jednak to krąg, i chwała mu za to, w którym nie kamieniuje się swawolnych kobiet, jak to nadal bywa w niektórych afirmowanym nam cywilizacjach „pokoju” i „ubogacania”. A i w „naszej” z mężów rogaczów można się nadal pośmiać.

Po drugie - widać, że autorowi sztuki nie są obce prawidła dobrego pisarstwa, twórczo podejmuje jego schematy, udanie koresponduje z dokonaniami dawnych mistrzów dramatu. Ale te  schematy, konwencje widz  rozpoznaje i przyjmuje… z ulgą. Po reakcjach publiczności, jej niewymuszonym śmiechu, widać, że bardzo brakuje odbiorcom takich propozycji (że także wolą żeby np. nagość na scenie była sugerowana, a nie dosłowna niczym z filmu porno, dlatego rola seksownej żony, kreowana udanie przez Beatę Pszeniczną – nie narusza niczyjich wartości i prywatności).

Brakuje teatru który w Polsce – jak mówi teatrolog prof. dr hab. Dariusz Kosiński „[…] od trzech dekad przeistoczył się raczej w narzędzie nieustannie krytycznego myślenia o zbiorowości”. I dodaje „takie myślenie niesie ze sobą niebezpieczeństwa – krytyczność dla krytyczności jest jałowa. Przecież każdy rodzaj uporządkowania rzeczywistości może zostać poddany krytyce”. W „Prawdzie” nie krytykuje się żadnej zbiorowości, pokazuje się za to perypetia i komediotwórczą w tym przypadku hipokryzję konkretnych jednostek. Nie dekonstruuje się świata zwykłych ludzi nie dając im nic w zamian obciążając nie ich winami. Za to ta propozycja odwołuje do innej roli twórczości, o której tak mówi wspomniany teatrolog „zadaniem sztuki jest pomaganie ludziom w znalezieniu czegoś, co będzie pozwalało im ochronić siebie przed chaosem i przemocą świata”. I takie poczucie bezpieczeństwa (budowania własnego sensu) daje właśnie widzowi i ta komedia. Ta wizja Bielińskiego i Żłobińskiego - to teatr robiony z „perspektywy konserwatywnej”. Czyli takiej, w której podejmowany jest  twórczy dialog z tradycją. Także i z tą polską, komediową, chociaż to sztuka autora z Francji.

„Wielokrotnie już to mówiłem (i zawsze koledzy się ze mnie śmieją), że dopóki nie powstanie placówka, która za pieniądze podatników podejmie pracę nad rekonstrukcją stylu fredrowskiego, dopóki Słowacki nie zabrzmi tak, jak pisał: z pochylonym „e”, prawdopodobnie dźwięcznym „h”, na pewno przedniojęzykowym „ł”, dopóki w prace nad przedstawieniami polskiej klasyki nie będą angażowani językoznawcy, historycy, znawcy konwencji i obyczajowości dawnych czasów, dopóty nie uwierzę, że w Polsce istnieje konserwatywny teatr. Jeżeli dzisiaj nie ma takiego teatru, to konserwatyzm polskich scen jest fantazją” – dowodził prof. Dariusz Kosiński.

Teatr „TeTaTet” próbuje to zrobić w swojej małej skali. Ocalić miejscowy język, tradycje i  - konwencje, i chwała mu za to.

Przypomnijmy - Teatr TeTaTet, to prywatna inicjatywa kilku osób z małżeństwem Bielińskich na czele, realizowana dzięki garstce ludzi dobrej woli. Teatr nie miał dotychczas swojej siedziby, teraz dzięki przychylności nowej dyrektor placówki Augustynie Nowackiej znalazł miejsce w Kieleckim Centrum Kultury. I premiera „Prawdy” (15 lutego 2020 r.) miała miejsce już w na małej scenie KCK.

Krzysztof Sowiński

PS. Cytaty za: http://teatralny.pl/rozmowy/konserwatyzm-polskich-scen-jest-fantazja,2985.html?fbclid=IwAR3awt0VcLvobHCbWxbxsJCUO-9VlNuYRCsayp3mkGkXdYH4Ga4RoAd475I

Jednowyzdaniowi

Szpital. Zabłysły ostro jarzeniowe światła.
- Wstawać śpiochy! Zobaczcie co się dzieje za oknem!

Spojrzeliśmy. Wyrwali się do okien nawet ci bez nóg, na chwilę zapominając że im je odjęto wczoraj.
Odjęło nam także, ale jednak tylko na chwilę, mowę i pamięć.
I w końcu wyrwało się z wielu, a jakby z jednego gardła:

„Mój Boże jak pięknie!”.

Kończyła się noc. Fruwały gęste gwiazdki śniegu. (Jak mawiały nasze mamy).
To i wspomnienie to prawie skryło hospicjum usadowione niżej tuż przed naszym nosem.

Tam w dole jakiś zapomniany cień na wózku inwalidzkim też przyciskał swój do szyby.
Za tym wszystkim kończył się świat rządem wysokich, wychudzonych modrzewi.
Wieczorem kiedy zgaśnie jarzeniowe światło, będziemy znowu także jednowyzdaniowi:

„Boże miłosierny pomóż”. k

Nic

- Za chwilę pan zaśnie. Najpierw poczuje pan szum w głowie.

Czas biegł, toczył się, zabijał, kurczył, gęstniał i lepił się jak zwykle, ale już beze mnie.

- Niech się pan budzi. Niech się pan budzi! Jak się pan nazywa? Jak?

Wiem jak się nazywam. Przypominam sobie o sobie, wyraz po wyrazie, zdanie po zdaniu, kawałek sceny po scenie. Ale z oczu same lecą mi łzy. Coś bełkoczę.
Ci nade mną nie wiedzą skąd te łzy.

A było pewnie mniej więcej tak:
„Więc nie ma nic. Nic po tamtej stronie. Nie ma nawet ciemności. Tylko nic z którego kiedyś już się nie obudzę. I nikogo z moich umarłych nie spotkam. Nawet Kłopcio mój pięć lat temu umarły pies nie zamacha mi ogonem, a ja nie zamacham mu ciepłym słowem".
Nagle przypominam sobie, że to kiedyś już usłyszałem i to w lepszym opakowaniu:

„Lecz jeśli nie zaświeci nic? … i ból przeminie?
Jeśli się wszystko z chwilą boleści rozpryśnie?
A potem ciemność … potem nawet ciemność ginie,
Nic nic i sobie nawet nie powiem samemu,
Że nic nie ma – i Boga nie zapytam, czemu
Nic nie ma? Ha więc będę zwyciężony niczym?”.

Później patrzę na swoją prawą dłoń i widzę na moich pierwszych dwóch kłykciach ogromne sińce. Uderzyłem kogoś w czasie mojego niebycia? Walczyłem? O kogo? O co? Przeciwko komu?

Nie. Jak mnie wieźli na salę, najpewniej niewładną rękę przycięto mi w windzie.
Ból teraz istnienia i lęku przed nieistnieniem jeszcze nie przeminął. I nie ma żadnej pewności, że przeminie.