Odwieczna gra w krzesła

Katarzyna Deszcz, reżyser „Poskromienia złośnicy”, najnowszej propozycji Teatru Żeromskiego, wie też, że świat gra w… krzesła (o tym potem). A jej propozycja jest głosem rozsądku w debacie o coś, co media nazywają „gender”. Obawiam się tylko czy jest nas, aż tak wielu, tych którzy rozsądek ten cenią? Nie przynosi on czerwonego dywanu wyściełanego w drodze do europarlamentu, grantów, czy statusu tzw. autorytetu. I żaden z aktorów, którzy świetnie zagrali bez wyjątku w Kielcach, zapewne nie dostanie, w tej pięciolatce - medalu od jakiekolwiek prezydenta. A ta komedia nie jest aż tak wesoła jakby się z razu wydawało, zawiera kilka szokujących scen.

Nie chcę znowu o genderach. (W zasadzie ten… nie zajmuje się prawami kobiet, ale płcią jako tzw. „konstruktem kulturowym”, ale zgódźmy się na tę chwilę, na to powszechne uproszczenie). Nie chcę, a muszę….

W epoce Szekspira kobiety nie były – jak sądzę dyskryminowane, dlatego, że tak sobie postanowili mężczyźni tamtej i kilku innych epok. (Jak też feminizmu nie wymyślono zasadniczo, żeby pomóc kobiecie, zdobywanie praw było, że tak powiem produktem ubocznym. A niewolnictwa nie zniesiono dlatego, że „świat” wzruszył się ciężkim losem tych w kajdanach).

To były naprawdę niebezpieczne czasy. Wyjście na ulicę nawet w tzw. biały dzień, mogło się zakończyć tragicznie nie tylko dla kobiety. Zatem rolę opiekuna pełnił ojciec i marzył… żeby się nią podzielić z… zięciem. Więc metafory np. „o silnym męskim ramieniu” nie wzięły się  z imaginacji i wykluczenia. Wystarczy zerknąć na taki chociażby „Taniec wieśniaków” Pietera Breuegela z epoki Szekspira, żeby zobaczyć, że gwarantem tej sielankowej sceny, są potężne noże bojowe przy każdym męskim boku, zbyt wielkie i nazbyt profesjonalne (jeden nawet z paluchem obrączkowym, poprawiającym uchwyt) jak na nożyki do krojenia chlebka.

Reżyserka przed premierą zdradziła swoją koncepcję: „W tekście Szekspira zapisany jest bardzo ciekawy mechanizm: ścierania się dwóch bardzo silnych osobowości: pary niezależnych ludzi, nie godzących się na rutynę świata, mam tu na myśli głównych bohaterów: Kasię i Petruchia. I to mi się wydaje szalenie współczesne”.

W tym „uwspółcześnieniu” bardzo reżyserce pomógł tzw. ponowoczesny przekład Stanisława Barańczaka. Jak dla niektórych purystów „Szekspirowskich” zapewne momentami było nazbyt kolokwialnie.

Nie będę opowiadał fabuły, zresztą Katarzyna Deszcz także do końca nie chciała – w pewnym momencie na ekranie umieszczonym na scenie pojawił się fragment z ekranizacji tej sztuki, włoskiego reżysera Franco Zeffirelliego z Elizabeth Taylor i Richardem Burtonem. Grający role główne w kieleckiej inscenizacji - Katarzyny (Wiktoria Kulaszewska) i Petruchia (Krzysztof Grabowski), usiedli na krzesłach i trwali w tym momencie w milczeniu, jakby mówili za reżyserką – to już zostało zrobione, nie trzeba nic ponad to, więc cytujemy.

W ogóle to problem współczesnego świata – już wszystko zostało zrobione i powiedziane. Tyle, że…. nie przez wszystkich. Dla Kanta literatura (nazywał ją poezją) była celem samym w sobie. Nam chyba bliższa jest koncepcja Hegla, który odrzuca Kantowskie przyjemności estetyczne płynące z lektury, a traktuje odbiór tekstu jako poznanie.

Więc co poznaliśmy? Że mamy świetny zespół, który znakomicie podołał zadaniu. I gdyby nie trzy dłużące się fragmenty… Szekspirowskie typy napełnili świeżym powietrzem i wrzącą krwią!

No i sobie zagrali: Katarzynę (Wiktoria Kulaszewska), tchnęła w postać dziewczęcy wdzięk, energię, strach i naturalny bunt, choć momentami i nieco śladów z „Ani z Zielonego Wzgórza”, Biankę (Zuzanna Wierzbińska) – obdarzyła „współczesnością” - dawką perwersji i rozwiązłości, w jej wykonaniu to kobieta po przejściach, Wdowę  (Beata Pszeniczna) – walorami damy dojrzałej i pewnej siebie, ot tej co z niejednego pieca chleb jadła, Kreatora Mody (Teresa Bielińska) – szczyptą, jak najbardziej oczekiwanej  bezczelności, Baptistę Minola (ojca Katarzyny i Bianki, Mirosław Bieliński ) – wniósł życiowy realizm i pierwotną przebiegłość, Vincencja (ojciec Licencja)  Janusz Głogowski – dał świadectwo epoki (nie wiem jakiej, może obydwóch?) – zaradność i mała lekcja ludzkiej hierarchizacji, której sam staje się przez moment ofiarą, Gremio (Andrzej Cempura) – prawdziwego do szpiku kości praktyka, Lucencja (Wojciech Niemczyk) – niezwykła przemiana w młodzieńca: mieszaniny macho i synka bogatych rodziców, kameleon - zdaje się mógłby zagrać nawet i Katarzynę, jakby było trzeba, Hortensja (Łukasz Pruchniewicz) – ciekawa kreacja, „cielesna”, żywa, dookreślona, miałem tylko jeden żal do reżyserki, że aktor zaśpiewał tylko „Love me tender”, a nie i „Silent is sexy”, Petruchia  (Krzysztof Grabowski) – potrafił ogniskować uwagę jak mało kto, drapieżny i wiarygodny, (narodziny gwiazdy?), Bakałarza (Artur Słaboń) – zagrał trudną rolę, osobę, której marzenia spełniają się na chwilę i tę chwilę potrafi wykorzystać jak mało kto, Trania  zbudował Dominik Nowak – bez niego byłby to na pewno gorszy spektakl, aktor był jowialny, układny i… zdolny do okrucieństwa, dał to co Arystoteles nazywał „wiarygodnością”, Blondella  (Marcin Brykczyński) – z roli na rolę coraz lepsza forma, rozluźnił gorsecik i zdaje się jeszcze nie powiedział ostatniego tutaj w Kielcach słowa, Grumia  (Edward Janaszek) – pokazał paletę swoich możliwości i jak mało kto potrafi dopełnić sceny na scenie.

Być może też bez scenografii Andrzeja Sadowskiego ta propozycja byłaby tylko odkurzeniem półki w bibliotece? A kostiumy? Są świadectwem tego, że wielka moda, czerpie niekiedy inspiracje z polskiej… remizy. Choć po prawdzie, przynajmniej od czasu „No logo” Naomi Klein, wiemy, że produkty wielkich kreatorów od tych malutkich, różnią się dołączoną metką, a wszystko - włącznie z projektowaniem, pochodzi z Chin, czy Wietnamu.

Być może zresztą za dużo było w „Żeromskim” odwołania do tej współczesnej polskiej tradycji ludycznej, także i w warstwie muzycznej?

Spektakl ten, to akt odwagi ze strony reżyserki, ale już o tym pisałem, w tekście zapowiadającym wydarzenie.

http://bezprzeginania.blogspot.com/2014/04/co-ma-trojkat-do-okregu-czyli-krotkie.html

Jeszcze jedna rzecz…

W Gazecie Teatralnej towarzyszącej wydarzeniu, pojawiła się rozmowa Abe Zielińskiej, z Katarzyną Deszcz.

M.in. Abe pytała: No ale przecież zawsze można zmienić swoje podejście?

Katarzyna Deszcz: No tak, tylko można zmienić swoje podejście w jakimś zakresie. Życie na świecie

czy też z partnerem jest jakąś formą kompromisu...Gdyby każdy się upierał, że ten świat ma wyglądać tak jak on chce,

to tego świata już dawno by pewnie nie było. Trzeba sobie zadać pytanie: na co ja się mogę zgodzić? Czego ja się mogę nauczyć? Natomiast bardzo nie popieram takiej postawy, że musimy się zgodzić na świat taki, jaki jest, bo to jest jakiś potworny konformizm.

Według mnie Abe jeszcze nie dowierza do końca, że współczesny świat - relacje na tzw. Zachodzie, cywilizowanym świecie, jak się przekonuje, tzw. wolny rynek - został urządzony na coś przypominającego polską zabawę weselną, w „krzesła”. W grze mamy zawsze z definicji mniej krzeseł niż krążących wokół nich osób. I kiedy muzyka przestaje grać, rozpoczyna się walka o miejsce. Jakkolwiek byśmy nie byli przygotowani, jakkolwiek „nie zmienialibyśmy swojego podejścia”, zawsze ktoś zderzy się z pustką.

Za Katarzyną Deszcz jestem jednak przekonany, że w tym świecie może być wystarczająca ilość „krzeseł” dla wszystkich, ale sygnał musi wyjść od nas, nie zmienią naszego świata inżynierowie dusz, nawet ci, a może zwłaszcza ci od genderu.

k.s.

Co ma trójkąt do okręgu – czyli krótkie rozważania o Szekspirze w Kielcach

 Szekspir i kawałek brazylijskiego jiu-jitsu? Dziwne złożenie – sztuka sprzed kilkuset lat i nowoczesny system walki od 10 lat podbijający świat i Polskę… Dlaczego nie? Jak mawiał jeszcze starszy Arystoteles – rzecz musi być tylko prawdopodobna… Uspokajam – bjj na scenie będzie tyle co na lekarstwo i będzie to scena prawdopodobna…

Niekiedy z Marcinem Brykczyńskim, aktorem Teatru Żeromskiego, przeglądamy stare europejskie traktaty o szermierce i zdumiewa nas, że opisane sekwencje ruchowe są tak… przemyślane i… wyglądają współcześnie. Widać, że tworzyli to praktycy, którzy ryzykowali „prawdziwe” życie i nie ma w ich przemyśleniach i radach, nic z efektownych światów „killbillów”. Tym razem w Kielcach nie będzie szermierki. Ale będzie scena przemocy.

Czy mała kobieta (Katarzyna, którą zagra Wiktoria Kulaszewska) może obalić silnego mężczyznę (Petruchio, zagra go Krzysztof) Grabowki? Stare traktaty podsuwają dobre sposoby.  Niektóre z nich do dziś praktykuje się np. w judo. Jak ta sama kobieta może zrzucić z siebie mężczyznę, tak żeby to nie wyglądało na „killbila”? Stare traktaty milczą, ale od czego jest bjj, które uczy jak skutecznie walczyć leżąc na ziemi, wydawałoby się w beznadziejnej pozycji. Katarzyna wykonuje sweepa (przetoczenie), a Wiktoria i jej sceniczni partnerzy uczą się nowego wyrazu i nowej sceny. Jak w starych traktatach widać w tym działaniu – doświadczenie i realizm.

Ale po co to wszystko? Nie wiem… Naprawdę nie wiem. Kilka razy zaczynałem ten tekst, ale jaki bym nie wymyślił początek, będzie o tym, że kiedy już wszyscy pytają „co jest czym” na deskach teatru, „co powinno być na nich”, a „czego nie powinno być”, „co zostanie pogłaskane” przez tzw. krytykę, a „co będzie skazane na prowincjonalny niebyt”, „co może przynieść profity, a co nie” – i najważniejsze „dokąd to wszystko zmierza” – na odsiecz przybywa w końcu Szekspir. Czy zasłużenie? Czy da się COŚ jeszcze wyciągnąć z jego historii? Nasz kielecki teatr dramatyczny właśnie „robi”  „Poskromienie złośnicy”.

I jest to naprawdę - w tych pozornie szalonych, a nadzwyczaj wyrachowanych czasach, kiedy matematyczki zarzucają trójkątowi, że wyklucza  czworokąt i dyskryminuje, fallicznymi, prostymi bokami żeński pierwiastek okręgu – jest to naprawdę, naprawdę akt odwagi. Większy niż tzw. przełamywanie tabu, w myśl którego im obficiej napluje się komuś do modlitewnika i rodzinnego albumu to…. lepiej i nowocześniej. Ma się rozumieć nie do każdego, nie do każdego.

Akt odwagi… Bo „Poskromienie złośnicy” opowiada o banalnej sytuacji (ale…) – niegdyś najlepiej, żeby przed młodszą córką, wydać należało najpierw za tzw. mąż – starszą. Tak nakazywał obyczaj i… rozsądek. Czas bowiem biegnie bez litości, bez refleksji - kwiaty mają tylko swoje pięć minut i ani chwili dłużej. Oczywiście, współcześnie, sprytni iluzjoniści twierdzą inaczej, handlując w każdej przestrzeni produktami, które niby zatrzymują… Ale nie z takimi numerami do Szekspira – on dobrze zna prawdę i nie da się go zwieźć.

I wszystko byłoby by ok, w jego sztuce, gdyby tylko ta starsza chciała. Ale skoro nie chce… To trzeba ją jakoś przymusić…. Posłuszeństwo wobec ojca i męża to rzecz święta, przynajmniej na moment „Poskromienia…”. Bo w „Wesołych kumoszkach z Windsoru” pisarz zdaje się ma inne na ten temat zdanie. Ale czy można mu wybaczyć to rozdwojenie? I który Szekspir w końcu jest prawdziwy?

Jak to przyjmie tzw. świat, który dotarł także i do Kielc? Będą gromy na głowę Katarzyny Deszcz, reżysera spektaklu? A może będzie to spektakl zupełnie o czymś innym, o czymś – o czym nie śniło się ani widzom, ani postępowcom, nie mówiąc już o filozofach.

Jeden z nich G.W.F. Hegel powiedział: „Homer na pewno nie wiedział, że dobrze pisze, tak samo i Szekspir. Nasi dzisiejsi pisarze muszą uczyć się fatalnej sztuki: wiedzieć, że dobrze piszą”.

Współcześni twórcy już wiedzą, a nawet wprost przeciwnie. A najwięcej, kto
tworzy dobrze, wiedzą medialni cenzorzy.

Krzysztof Sowiński